We zijn tien perspectieven verder; tijd om te reflecteren. Wat zijn de heldere inzichten? Hoe geeft dit vorm aan onze voorlopige definitie van Design for Generations? Een kijkje achter de schermen bij een lopend onderzoek.
Expeditie Design for Generations
Wij zijn dit project begonnen met een vermoeden wat ‘design for generations’ is. Dit is een term die we toekennen aan ontwerp bestemd voor de lange termijn, ontwerp dat een positieve verbinding aangaat met toekomstige generaties. Iets wat je van generatie op generatie wil overdragen. We bekijken ontwerp hierbij in de breedste zin van het woord; van ritueel tot landschap, van gebruiksvoorwerp tot systeem. We geloven dat design for generations ons helpt te breken met gewoontes die onze planeet uitputten en dat het een eeuwenoude, regeneratieve verbinding met haar juist stimuleert.
Met deze uitgangspunten in ons achterhoofd hebben we de afgelopen twee jaar een collectie aan concrete voorbeelden verzameld, afkomstig uit de gebruiken van inheemse volkeren tot initiatieven van de makers van vandaag. Die leggen we naast elkaar. In de collectie vind je bijvoorbeeld Kintsugi – een eeuwenoude Japanse reparatietechniek; de bibliotheek – boegbeeld van lenen en doorgeven; Svalbard Global Seed Vault – een databank van alle zaden ter wereld die ons toekomstige voedselvoorziening moet veiligstellen, maar ook de ‘rechten van de natuur’, voorbeelden uit bio-based bouwen en eeuwenoude koelsystemen.
Naarmate de collectie groeide, werd de behoefte steeds groter om ook leerlessen te zoeken bij toonaangevende ontwerpers, denkers en makers van vandaag; zij die zich inzetten voor goed nalatenschap aan onze toekomstige generaties. We spraken met professionals binnen verschillende kennisgebieden, van ecologie tot technologie en productontwerp tot social design. We vroegen hen hoe zij de lange termijn betrekken in hun werk, en hoe zij mensen meekrijgen in een missie die hier en nu soms pijn kan doen, en pas later vruchten afwerpt.
Drie kernwaarden van Design for Generations
Hieronder delen we drie kernwaarden van Design for Generations die zich in verschillende gedaantes hebben aangediend; met andere woorden; vanuit een andere context; en toch vol overlap. Het benaderen van deze waarden in ontwerpkeuzes is dus ook voor een diversiteit aan ontwerpgebieden relevant.
De kernwaarden
Design for Generations waarborgt het recht van de toekomstige generatie
“Jongeren moeten meer betrokken worden in de debatten. Zij wonen in die toekomst. Er moet naar hen geluisterd worden.” – Kim van Sparrentak
We zijn verbonden met een samenleving die tijd overstijgd. Met hen in het verleden en hen in de toekomst delen we onze omgeving. Neem de toekomstige generatie mee als stakeholder in het ontwerpprocess. Je kunt ook denken aan andere stille gerechtigden uit die toekomst, zoals andere diersoorten en waterlichamen. Dit is een oefening waar veel verbeelding en inleving voor nodig is met een belangrijke rol voor creatieven en ontwerpers.
Een illustrerend verhaal is het eeuwenoude zevende generatie principe. Stel je voor op een tijdslijn te staan met achter jou 3 generaties van voorouders, jijzelf ten midden, en 3 generaties vooruit. Die generatie aan het uiterste punt in de toekomst is de ‘zevende generatie’ en dus iemand die over zo’n 60 a 80 jaar geboren zal worden. Het zevende generatie principe is afkomstig uit de inheemse Haudenosaunee samenleving, in Noord Amerika. Zij betrokken het recht van de zevende generatie in hun rechtspraak, dit had invloed op alledaagse tot unieke vraagstukken in de samenleving. Voor deze en vele traditionele volkeren was het ondenkbaar dat belangen van vandaag voorrang hadden op die van toekomstige generaties. Zo kon de Chief in een koude winter en ondanks mogelijke sterfte onder de bevolking houtkap voor brandhout een halt toe roepen, omdat deze bomen voedsel en onderdak zouden genereren voor toekomstige generaties. Vandaag is dit een minder herkenbaar voorbeeld. Wel hebben we in onze tijd te maken met debat over bijvoorbeeld nieuwe energiebronnen. We spraken Kim van Sparrentak, Europarlementariër, over haar kennismaking met het recht van toekomstige generaties. In haar tienerjaren was ze al een aanwezige stem bij inspraakavonden over een nieuwe kerncentrale in Zeeland waar ze zich verbaasde over de minimale representatie van haar generatie ten opzichte van het peloton aan boomers, die vooral benadrukten dat een kerncentrale goed zou zijn voor de werkgelegenheid. “Zij zijn er niet eens meer als dat kreng er zo meteen staat. Jongeren moeten meer betrokken worden in deze debatten. Zij wonen in die toekomst. Er moet naar hen geluisterd worden”, stelt Kim van Sparrentak.
Design for Generations is voelbaar in het hier en nu
“Het lastige van langetermijndenken is dat het niet snel geworteld voelt. Die verbonden wijk op de lange termijn kan eigenlijk alleen iets betekenen als het ook verankerd zit in het hier en nu.” – Marjolein van Heemstra
Dat wat in de verre toekomst mogelijk plaatsvindt voelt niet snel als iets waar we nu zorg om hoeven dragen. De waan van de dag zal vaak winnen. Daarom is een goed lange termijn ontwerp ook vandaag voelbaar, zodat het niet alleen een abstracte belofte voor later is, maar een concrete ervaring of verbetering in het hier en nu. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de plannen voor een emissievrije wijk een drijfveer inbouwen voor bewoners om mee te doen, zoals direct lagere energiekosten. Ook kun je langetermijneffecten inleefbaar maken in het hier en nu om verlangen te wekken, dit kan bijvoorbeeld door het gebruik van tijdelijke interventies, kunst en immersief ontwerp.
Zo heeft het Huis van de Toekomst – geïnitieerd door Melle Smets – niet alleen ambities rond samenleven zonder gas en benzine maar biedt het ook programmering op wijkniveau waar buurtbewoners elkaar treffen. Door kookworkshops, taal café’s en samen wollen dekens maken ontstaat er saamhorigheid en identiteit verbonden aan het initiatief, wat zorgt voor een robuuster bestaansrecht op de lange termijn.
Het is een soort ‘combineren van belangen’ waar ontwikkelingen in klimaatadaptatie ook vaak profijt van hebben. Dirk van Peijpe van de Urbanisten illustreert dat bijvoorbeeld met het Waterplein in Rotterdam. Een plein waar al het water van omringende daken op uit komt en wat dient als wateropvang in tijden van wateroverlast. Naast deze hele praktische functie dient het in droge tijden als publieke ruimte, zowel als sportveld als ruimte waar buitendiensten worden gehouden door de lokale kerk.
Een voorbeeld waarin kenbaar voorbij wordt gegaan aan verbinding in het hier en nu wordt aangehaald door Marjolijn van Heemstra, ze heeft het over de ontwikkelingen in de ruimtevaart. Een ontwikkeling waarbij – naast een onmiskenbare financiële drive – de overtuiging leeft dat de verre toekomst van de mensheid op het spel staat en deze gered moet worden. “Dat lijkt nobel, maar die focus op de extreem lange termijn verraadt diep vanbinnen een onwil om de dingen in het hier en nu beter te maken” schreef Marjolijn al eens als correspondent Ruimtevaart, voor de Correspondent. “We groeien hier op aarde onherroepelijk uit onze jas, want de mens wil altijd meer. En dus moeten concrete problemen hier en nu wijken voor de problemen van een mensheid in een krankzinnig ver verschiet.” En zo kan longtermism ook compleet doorschieten, en voorbijgaan aan een houding die vandaag nodig.
Design for Generations heeft een kompas
“Als we beseffen dat we als mens deel zijn van die natuur, ontwerpen we niet het eindbeeld, maar de condities.” – Jannemarie de Jonge
Tijden veranderen. Een nieuwe politieke wind, technologische ontwikkeling of klimaateffecten… van alles tot het onvoorspelbare kan zomaar concrete tekeningen, wetten en producten van tafel vegen. Een toekomstbestendig ontwerp omarmt complexiteit en is adaptief. Ga uit van een kompas waarbij de richting altijd duidelijk is, maar slingeren wordt aangemoedigd.
Het kompas wordt onder andere opgeworpen door Li An Phoa als we haar spreken over het geheim achter de beweging ‘Drinkbare Rivieren.’ Drinkbare Rivieren behelst de overduidelijke ambitie onze rivieren weer in balans te brengen en drinkbaar te maken. Daar is heel wat verandering en samenwerking voor nodig en daarom laat Phoa boeren, bestuurders en burgemeesters langs de waterlijn een commitment aangaan. Ze benadrukt dat ze met het commitment dat men aangaat rekening houdt met de mate van menselijke verandering. Dat we bewegen van een stap, naar verkenning van de vervolgstap. Spelenderwijs verdiept zo de verbinding met het kompas en de nodige aanpassing.
Landschapsarchitect Jannemarie de Jonge komt het belang hiervan tegen in haar werk rondom de bescherming van de Wadden. Door de grote hoeveelheid kavels met nóg meer eigenaren en regels die verschillen van de ene op de andere vierkante meter is kustbescherming en dijkverbreding ongelofelijk complex geworden. Het gebied is niet ingericht op enige beweging, laat staan constante verandering of grote impact. Hoewel het zo ingericht is, is de natuur eigenlijk de enige echte eind-eigenaar. De natuur zelf is de beste en meest meedogenloze ontwerpster die er is. Kavel of geen kavel. Ontwerpend denken is de sleutel; constante iteratie, verbeterstappen met kennis van nu, een constante – soms misschien wel pijnlijke – maar reflectieve dialoog. “Als we beseffen dat we als mens deel zijn van die natuur, ontwerpen we niet het eindbeeld, maar de condities”, stelt Jannemarie de Jonge.
Een groeiend ontwerpveld
We zien Design for Generations als een groeiend ontwerpveld die inzet op het recht van toekomstige generaties, verbinding in het hier en nu en kompasgedreven, adaptieve kwaliteiten. Uit onze gesprekken met toonaangevende denkers en makers komt een rijk beeld naar voren van wat dat in de praktijk kan betekenen. Ook roept dit onderzoek belangrijke vragen op die verdere verkenning verdienen. Hoe gaan we om met de inherente spanning tussen urgente problemen van vandaag en de tijd die nodig is voor weloverwogen lange-termijn oplossingen? Wat is de rol van technologie? Welke rol spelen culturele verschillen in hoe we denken over nalatenschap? En ook hoe houdt je design for generations in stand als het voor jezelf, als ontwerper, niet rendabel is; welke nieuwe businessmodellen zijn nodig om lange-termijn denken te ondersteunen? Heb jij ook vragen of opmerkingen? Laat het ons weten! Op naar seizoen 2.
In het kort
